Zamek, Schloss, Burg, Hrad, Zámek, czyli o co chodzi

Griaß eich!

Zanim opiszę jakikolwiek szlak zamków i pałaców to przedstawię Wam trochę o co w ogóle chodzi z typami tych budynków i dlaczego znajdując Schloss na mapie w Austrii nie powinniśmy się spodziewać Malborka, a raczej Wilanowa.

Znaczenie słowa zamek w kontekście budowli obronnej jest kalką z jezyka niemieckiego, która funkcjonuje w polskim od ok. XVI wieku. Nie jest to jednak takie proste jak z pozoru wygląda, dlatego poniżej przedstawiam Wam rys historyczny niemieckiego Schloss i polskiego zamek.

Co ciekawe etymologia zarówno niemieckiego Schloss jak i polskiego zamek jest bardzo podobna. Wyrazy te miały początkowo tylko jedno znaczenie, czyli mechanizmu zamykającego. Wraz z postępem technologicznym i rozwojem architektury Schloss zyskał około XIIIw. dodatkowe znaczenie i stał się homoninem, czyli wyrazem o dwóch zupełnie różnych znaczeniach, jednak tej samej pisowni (np. pilot, pokój, dwór hehehe).

Podsumowując: od XIIIw. mamy w krajach germańskojezycznych wyraz Schloss oznaczający mechanizm zamykający, jak i kompleks warowny o zamkniętej bryle. (w języku polskim zamek ma narazie jedno znaczenie)

Jeszcze taka jedna dygresja jeśli chodzi o rozwój świata i kultur. Rozwój/postęp jest zjawiskiem wielowymiarowym i ma różne natężenie jak i kierunki w zależności od regionu. Nie wszędzie się te same rozwiązania przyjęły w tym samym stopniu, z odmiennych powodów jak np. zróznicowanie klimatyczne, co nie oznacza, że dana cywilizacja jest zacofana. Koniec dygresji.

Mamy przełom XV/XVI wieku w Europie i nadchodzi epoka renesansu (od fr. renaissance - odrodzenie). Wtedy też następuje proces przejścia drugiego znaczenia słowa Schloss do języka polskiego i w ten sposób zyskujemy zamek jako zespół budowli o funkcji obronnej. Prawda, że fajnie? Łatwe dosłowne tłumaczenie z obcego języka, otóż nie. :> 

W krajach germańskich następuje rozszerzenie znaczenia Schloss, jest on używany zamienie z Burg, a od XIXw. funkcjonuje ten wyraz już tylko w zasadzie jako pałac/rezydencja/dwór. Najprostszym przykładem jest Pałac Schönbrunn w Wiedniu, który po niemiecku jest szlosem. 

Podobna sytuacja dzieje się w Czechach i Słowacji z tym, że polskie zamek to h(g)rad, a cz./sł. zámek to polski pałac.

Oczywiście są również budowle, które pełnią funkcje tak obronne jak i reprezentacyjne jak np. Zamek na Wawelu, czy Książ. Neuschwanstein jest w sumie pałacem, ponieważ jest budowlą z XIXw. i wymysłem (moim zdaniem niezwykle udanym) Ludwika II, ale ze względu na wizualny efekt i lokalizację, możemy go zaliczyć do obu, bo w źródłach również jest określany zamiennie w zależności od języka.

Teraz podsumowując oba pojęcia w jezyku niemieckim:

Burg:

• budowle najczęściej średniowieczne
• wyraźne funkcje obronne
• lokalizacja na wzgórzu lub innym ciężkim do zdobycia terenie 
• dzisiaj najcześciej ruiny

Schloss:

• budowle nowożytne (XV/XVIw. i wzwyż)
• zazwyczaj brak funkcji obronnych
• bogate zdobienia 
• otoczony parkiem
• często położony w centrum miejscowości
• tynki

Bardzo fajnym przykładem jest gmina Scharnstein, w której znajdują się ruiny zamku Scharnstein jak i parę kilometrów dalej Schloss Scharnstein. 

Schloss Scharnstein 
 www.oberoesterreich.at

Burgruine Scharnstein 

W obrębie aglomeracji Linzu mamy za to Schloss Linz, Traun, Ebelsberg, Pöstlingberg-Schlössl, Bergschlössl. W tym przypadku tylko Linzer Schloss może pretendować do miana zamku.

Tutaj Wam jeszcze podam taki ciekawy przykład z niemieckiej wikipedii:

Unter Kaiser Friedrich III. wurde 1477 die Burg zu einem Schloss umgebaut, und es diente ihm von 1489 bis 1493 als Residenz. - Za cesarza Fryderyka III zamek został przebudowany (apgrejdowany) do zamku i służył mu od 1489 do 1493 za rezydencję.

Coś tutaj nie pasuje prawda? Moim zdaniem wyraz Schloss, jeśli chodzi o typ budynku nie powinien być tłumaczony wcale na język polski i mógłby ewentualnie zostać spolszczony, ponieważ nie oddaje w pełni znaczenia zamku.

Jak ktoś to czyta to może dać znać na moim insta, bądź tutaj w komentarzach, czy sie zgadza, czy też nie.